Ο τεχνοκόσμος είναι εδώ, ήδη εγκατεστημένος, δεν είναι ταινία επιστημονικής φαντασίας ή μυθοπλασία, όπως ο μύθος του Δαίδαλου και του Ίκαρου, τα φτερά των οποίων ήταν μια πρώιμη συνάρθρωση ανθρώπου και μηχανής ή σαν αυτόν του χάλκινου γίγαντα Τάλω, ενός αρχαϊκού ρομπότ στην υπηρεσία του βασιλιά Μίνωα που φύλαγε την Κρήτη από τους εισβολείς. Ο τεχνοκόσμος είναι εδώ σαν τον ήρωα του Μαξ Μπάρρυ στο μυθιστόρημά του «ο άνθρωπος μηχανή» όπου ο κεντρικός ήρωας, ένας τεχνολόγος μηχανικός, που χάνει το πόδι του σε ατύχημα, κατορθώνει να κατασκευάσει ένα τεχνητό πόδι καλύτερο από το προσθετικό αλλά και από το φυσικό του πόδι. Χωρίς να το πολυσκεφτεί ακρωτηριάζει το υγειές του πόδι αντικαθιστώντας και αυτό με ένα μηχανικό… Σ’ ένα προηγούμενο άρθρο μου, τον ασώματο άνθρωπο, μίλησα για μια από τις δυο διαστάσεις του τεχνοκόσμου, την μετατροπή μέσω της πληροφορικής τεχνολογίας, του διαδικτύου, της υλικότητας του κόσμου σε άυλη αναπαράστασή του, που τείνει να αντικαταστήσει την ενεργή συμμετοχή του ανθρώπινου σώματος και πνεύματος στην ιδιοποίηση του κόσμου.
Στην αρχαιοελληνική σκέψη θεωρήθηκε ύβρις η αλαζονεία του Ίκαρου, που νόμισε ότι μπορεί να υπερβεί την τάξη του κόσμου, να γίνει πουλί, κάτι σαν θεός, και γι’ αυτό ο μύθος τελειώνει με το θάνατό του. Στον σύγχρονο τεχνοπολιτισμό θεωρείται επιθυμητή η μετεξέλιξη του ανθρώπου σε τεχνούργημα, μέσω της παρέμβασης στο γενετικό του υλικό, που σε συνδυασμό με την τεχνητή νοημοσύνη επιτρέπει να γίνει μια τεχνητή αλλοίωση του ανθρώπου ή να μετεξελιχθούν οι μηχανές επιτελώντας ανθρώπινες λειτουργίες ή να γίνει μια συνάρθρωση ανθρώπου και μηχανής. Ο τεχνολογικός μεσσιανισμός είναι η νέα θρησκεία του ατελούς ανθρώπου που θα μας επιτρέψει, καταργώντας το γενετικό παιχνίδι της τύχης, να προγραμματίζουμε τα επιθυμητά χαρακτηριστικά, να εμφυτεύουμε γονίδια ευφυΐας ή κατά της γήρανσης, να μετατραπούμε σε ένα άνθρωπο μηχανή, μέσω της επικοινωνίας ενός βιολογικού οργανισμού, του ανθρώπινου εγκεφάλου, με ένα υπολογιστή, της ενσωμάτωσης τεχνητών μελών και νανομηχανών στο ανθρώπινο σώμα (Σ. Μανουσέλης).
Γιατί όμως πρέπει να εναντιωθούμε σ’ αυτό το τεχνοφασιστικό μέλλον; Ας πάρουμε το παράδειγμα της γενετικής ενίσχυσης. Κατ’ αρχάς πρέπει να διαχωρίσουμε ορισμένες, όχι όλες, τις πλευρές της γενετικής μηχανικής που επιδιώκουν την βελτίωση της υγείας απ’ αυτές που επιδιώκουν την αισθητική τελειοποίηση ή την ενίσχυση προσόντων και χαρακτηριστικών, που είναι αποτέλεσμα των εταιρειών ευγονικής, των σχεδιαστών γονέων και της βούλησής μας για κυριαρχία στον ανταγωνισμό με τους άλλους. Οι γενετικές ενισχύσεις, όπως η ενίσχυση μυών, μνήμης, ύψους ή η επιλογή φύλου δεν είναι απευκταίες επειδή δεν υπάρχει ισότιμη πρόσβαση σ’ αυτές λόγω εισοδηματικών ανισοτήτων, αλλά γιατί επανασχεδιάζουν το σώμα και την νόησή μας και μέσω αυτού του επανασχεδιασμού ενισχύουν τη βούληση για δύναμη, την ορμή για ανταγωνισμό και κυριαρχία. Οι ικανότητες των ανθρώπων είναι χαρίσματα όπως και η ίδια η ζωή, δεν είναι αποκλειστικό δικό μας δημιούργημα. Η ζωή είναι ένα δώρο και εμείς ατελή όντα. Όπως επισημαίνει ο Μ. Σαντέλ «εκτιμούμε τα παιδιά ως δώρα, τα αποδεχόμαστε όπως έρχονται, όχι ως αντικείμενα του σχεδιασμού μας, των φιλοδοξιών μας… Το πρόβλημα είναι η ύβρις των γονέων που σχεδιάζουν και πατρονάρουν, στη ροπή τους να κυριαρχήσουν πάνω στο μυστήριο της γέννησης». Το ότι λοιπόν είμαστε ατελή όντα είναι δώρο και γι’ αυτό δεν χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε τη γενετική μηχανική για να ισιώσουμε την ανθρώπινη φύση, αλλά να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για μια ζωή με αλληλεγγύη και αξιοπρέπεια, χωρίς την ύβρη της κυριαρχίας, πιο φιλόξενη στα χαρίσματά μας .
Σήμερα απαιτείται μια πράξη ριζικής ανατροπής του τεχνολογικού μεσαίωνα είτε αυτός εμφανίζεται με τη μορφή της εικονικής πραγματικότητας, των ειδώλων, είτε με την εκδοχή του homo cyborg ( άνθρωπος-μηχανή) ή του γενετικά τροποποιημένου. Η απουσία κριτικής στον τεχνοκόσμο από την κυρίαρχη σήμερα φιλελεύθερη και αριστερή επιστημολογία, που θεωρούν ότι η τεχνολογία είναι ουδέτερη και η χρήση της καλή ή κακή, καθιστά το εγχείρημα πολύ δύσκολο. Το δίλλημα όμως αργά ή γρήγορα θα τεθεί. Είτε θα οδηγηθούμε σε μια κοινωνία που θα επιλέξει την τεχνολογική στασιμότητα, την τεχνολογική αποανάπτυξη, π.χ. απαγόρευση της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης ανθρώπων, της επιλογής φύλου, της ενίσχυσης μνήμης κλπ, είτε οι εραστές της προόδου θα μας μετατρέψουν σε ψηφιακά αποτυπώματα και μετανθρώπους. Σε αντικείμενα δηλαδή που θα γράψουμε πάνω τους τα νέα βιολογικά και κληρονομικά χαρακτηριστικά. Ίσως κάποτε επιστρέψουν οι Λουδίτες, αυτοί που τόσο λοιδορήθηκαν από τους προοδευτικούς. Θα υπάρχει όμως τότε ζωή έξω από τον τεχνοκόσμο ή όποιοι έχουν αρνηθεί την μετανθρώπινη μετάλλαξη θα είναι οι νέοι παρίες;
*Καθηγητής Οικονομικών στο ΤΕΙ Ηπείρου, συγγραφέας
